ភ្នំពេញ ៖ បន្ទាប់ពីបាត់វត្តមានជិតពីរទសវត្សរ៍ ដោយគ្មានដាន ត្រីប៉ាសាណាក (Aaptosyax grypus) ដែលមានរហស្សនាម “ខ្មោចទន្លេមេគង្គ” ត្រូវបានគេប្រទះឃើញម្តងទៀត នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលជាក្តីសង្ឃឹមសម្រាប់ការរស់រានមានជីវិតនៃត្រីប្រភេទនេះ និងជំរុញឱ្យមានការខិតខំប្រឹងប្រែងអភិរក្សជាបន្ទាន់ ដើម្បីការពារទន្លេមេគង្គ នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ។ ខុសពីត្រីផ្សេងៗ ត្រីប៉ាសាណាក មានមាត់ដូចដង្កាប់មាត់សេះ និងដងខ្លួនដួចត្រីសាលម៉ុន ដែលមិនត្រូវបានគេកត់ត្រាពីវា តាំងពីឆ្នាំ២០០៥ មកម៉្លេះ។
នៅចន្លោះឆ្នាំ២០២០ និង២០២៣ ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអន្តរជាតិ បានបញ្ជាក់ពីការនេសាទបានត្រីប៉ាសាណាក ចំនួន៣ក្បាល ដែលជាការរបកគំហើញមួយដ៏សំខាន់ ចំពោះការព្រួយបារម្ភអំពីការផុតពូជនៃត្រីប្រភេទនេះ។ ការស្រាវជ្រាវដែលត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយនៅក្នុងទស្សនាវដ្តី Biological Conservation បានសង្កត់ធ្ងន់លើតម្រូវការយុទ្ធសាស្ត្រអភិរក្ស ប្រកបដោយភាពច្នៃប្រឌិត ដើម្បីការពារមិនត្រឹមតែប្រភេទនេះប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីដ៏ធំទូលាយនៃទន្លេមេគង្គទាំងមូល ដែលត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថា “ផ្លូវល្បឿនលឿនរបស់ត្រី” និងជាទីជម្រក របស់ប្រភេទត្រីទឹកសាបធំៗផ្សេងទៀតនៅលើផែនដីផងដែរ។
មានប្រវែងរហូតដល់ ១,៣ម៉ែត្រ និងទម្ងន់ ៣០គីឡូក្រាម ប្រភេទត្រីដែលជិតផុតពូជនេះ គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រភេទ “ត្រីយក្ស” ដែលជាត្រីទឹកសាប អាចមានទម្ងន់រហូតដល់ ៣០គីឡូក្រាម។ ត្រីប្រភេទនេះ មានដើមកំណើតនៅ ក្នុងទន្លេមេគង្គ ដែលនៅតែជាអាថ៌កំបាំង ដោយវាត្រូវបានកំណត់អត្តសញ្ញាណ និងកត់ត្រាជាផ្លូវការតែ ៣០ ក្បាលប៉ុណ្ណោះ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩១។ ដូចប្រភេទត្រីយក្សដទៃទៀត ក្នុងទន្លេមេគង្គ ត្រីប៉ាសាណាក កំពុងប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែងជាច្រើន។
ការរកឃើញត្រីប៉ាសាណាក ទាំង៣ក្បាលនេះ បានបង្ហាញថា ត្រីប្រភេទនេះ នៅតែបន្តមានវត្តមាននៅក្នុងទឹកទន្លេមេគង្គ ប៉ុន្តែអនាគតរបស់ពួកវា នៅតែមិនច្បាស់លាស់។ អ្វីដែលគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលនោះ គឺការនេសាទបានត្រីប្រភេទនេះ នាពេលកន្លងទៅថ្មីៗ នៅខាងក្រៅតំបន់រស់នៅស្នូល នៃប្រភេទត្រីនេះ គឺនៅក្នុងទន្លេសេ សាន តែតភ្ជាប់ទៅទន្លេមេគង្គ ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រែង។ ការរកឃើញដែលមិននឹកស្មានដល់នេះ បានបង្ហាញថា ជួរភូមិសាស្ត្ររបស់ត្រីប៉ាសាណាក អាចមានលក្ខណៈទូលំទូលាយជាងការគិតពីមុន ដោយផ្តល់នូវក្តីសង្ឃឹមថ្មីសម្រាប់ការរស់រានមានជីវិតរបស់ពួកវា។
ដើម្បីយល់កាន់តែច្បាស់អំពីជួរនិងអាកប្បកិរិយារបស់ត្រីប៉ាសាណាក អ្នកស្រាវជ្រាវកំពុងតស៊ូមតិសម្រាប់ការប្រើប្រាស់បច្ចេកទេសមិនរាតត្បាត រួមទាំងការវិភាគ DNA បរិស្ថាន។ វិធីសាស្ត្រនេះ អនុញ្ញាតឱ្យអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ រកឃើញវត្តមានរបស់ប្រភេទត្រីនេះ តាមរយៈហ្សែន នៅក្នុងសំណាកទឹក ដោយផ្តល់នូវវិធីរំខានតិចក្នុងការតាមដានរបាយរបស់ត្រី។ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ កំពុងអំពាវនាវឱ្យបន្តការស្រាវជ្រាវ ដោយមានការចូលរួមពីសហគមន៍។ គម្រោងអច្ឆរិយភាពនៃទន្លេមេគង្គ ដែលផ្តល់មូលនិធិដោយ USAID ដោយមានការចូលរួមជោគជ័យពីប្រជានេ សាទ ក្នុងតំបន់ ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងអភិរក្សចាប់តាំងពីគម្រោងនេះ បានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ២០១៧មកម៉្លេះ ។ ដោយមានការសហការដៃគូជាមួយប្រជាជនដែលរស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ និងតាមបណ្តាដៃទន្លេផ្សេងៗ អ្នក ស្រាវជ្រាវសង្ឃឹមថា នឹងបន្តប្រមូលព័ត៌មានសំខាន់ៗអំពីជម្រក ត្រីប៉ាសាណាក ព្រមទាំងអាកប្បកិរិយារបស់ពួកវាផងដែរ។ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីទន្លេមេគង្គ ដ៏ទូលំទូលាយ គឺជាទីជម្រករបស់ប្រភេទត្រីជិតផុតពូជជាច្រើន ប្រភេទផ្សេងទៀត ដូចជាត្រីរាជ និងត្រីបបែលយក្សទឹកសាប ដែលពឹងផ្អែកលើបរិស្ថានដ៏ផុយស្រួយដូចគ្នា។
ការនេសាទបានត្រីប៉ាសាណាក គឺជាការក្រើនរំលឹកដ៏មានអានុភាពមួយ នៃជីវចម្រុះដ៏សម្បូរបែប ដែលនៅតែមាននៅក្នុងទន្លេមេគង្គ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ជីវចម្រុះនេះកំពុងស្ថិតក្រោមការគំរាមកំហែង។ ការរេចរឹលនៃទីជម្រក ការនេសាទហួសកម្រិត និងការសាងសង់ទំនប់ បានបង្កគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងទូលំទូលាយដល់ទន្លេ និងប្រភេទត្រីប៉ាសាណាក។ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុបានបង្កការគំរាមកំហែងថ្មី និងកំពុងកើនឡើង ដោយសារនៅក្នុងតំបន់បានប្រឈមនឹងគ្រោះរាំងស្ងួតដែលអូសបន្លាយ និងទឹកជំនន់កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។ ដើម្បីដោះស្រាយ បញ្ហាទាំងនេះ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រកំពុងអំពាវនាវឱ្យមានយុទ្ធសាស្ត្រអភិរក្សពហុមុខងារយ៉ាងទូលំទូលាយ។
អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ បានសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃការការពារប្រភេទត្រី ដូចជាត្រីប៉ាសាណាកនេះជាដើម ដែលត្រូវបានរកឃើញថា មានរស់នៅតែនៅក្នុងទន្លេមេគង្គប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងចំណោមត្រី ជាង១១០០ប្រភេទ ដែលរស់ នៅក្នុងទន្លេមេគង្គ មានត្រីប្រហែល ២៥ភាគរយ មិនត្រូវបានរកឃើញថាមានរស់នៅកន្លែងផ្សេងទៀត នៅលើផែនដីយើងនេះទេ។ ទន្លេមេគង្គ បានគាំទ្រដល់ការនេសាទត្រីទឹកសាបធំបំផុតរបស់ពិភពលោក ដែលទ្រទ្រង់ជីវិតមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ ៤០លាននាក់ និងមានតម្លៃ ១១ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក៕